Reflectie op het werk van Wim de Haan

Het is ongeveer een jaar, een paar maanden en enkele dagen geleden dat ik de eerste poging deed om te schrijven over het werk van Wim de Haan. Het kostte me ongeveer dezelfde tijd om na te denken en de bestaande text uit te breiden. Niet om het langer te maken, maar om een aantal van de stille ruimtes en de pauzes in de eerste reflectie te activeren.

Als een tekst maar een tekening kon worden, zodat de lijnen gemakkelijk kunnen worden geaccentueerd en gebogen in een nieuwe richting. Er is een verschil tussen schrijven en tekenen. Regels bepalen de eerste, terwijl de andere zich heeft bevrijd van een vooraf gegeven grammatica. Toch kunnen we een parallel trekken tussen de twee. Zowel schrijven als tekenen zijn vertalingen van denkprocessen en ervaringen op papier. Ik had een discussie tijdens een avond, terwijl ik over precies hetzelfde onderwerp de naam van Wim de Haan weefde in het gesprek.

Tegenwoordig is de textuur van papier langzaam vreemd geworden voor onze huid. Het nemen van notities is zelfs digitaal, het oog verliest the capaciteit om de verschillende tinten die papier verschillende kwaliteiten te geven merken. Niettemin, voor een kunstenaar aan wie materialen een intrinsiek onderdeel van het werk zijn, is het kiezen van papier nooit een overhaaste beslissing, zo veel als de atypische materiaal voor doek is niet opzettelijk. Wim de Haan had een bijzondere voorkeur voor materialen. Het toepassen van materie op de ruwe structuur van zijn doeken leidde tot een esthetische uitspraak. Verstrengelde delicate lijnen met de rauwheid en het gewicht van de materie, roepen zijn werken emotionele diepte die de ervaring van de kijker gronden. Door het toevoegen van aardemengsels, as en andere materialen zinspeelt de Haan op vergankelijkheid waar de mogelijkheid tot desintegratie de leegte omarmt.

Bij de snijwerk van deze tekst houden twee geografisch verre woorden me gezelschap. Ik gebruik het woord snijwerk in plaats van het schrijven, omdat het de lichamelijkheid van de actie nabootst. Tegelijkertijd sluit het werkwoord om uit te snijden de manier waarop De Haan zijn ervaringen heeft verwerkt.

In eerste instantie dacht ik dat deze twee woorden alleen mijn nieuwsgierigheid waren. Maar hoe langer ik erover nadacht, realiseerde ik me dat de betekenis die ze dragen misschien dichter bij de praktijk van Wim de Haan ligt dan andere woorden die gebruikt worden om zijn werk te beschrijven. In hun kern, zowel het werk van De Haan en de woorden die ik ben op zoek naar, houden een intuitive spontaniteit en ontroerende leegte waar men voldoet aan elementen die soms onopgemerkt blijven, onthullen roerende resonantie van diepere introspectie.

Een beeld van een museumrek dat uit het donker wordt getrokken weergalmt met me. Ik herinner me lichten die variaties van grote en kleine doeken onthulden. Aardse kleuren die zich zorgen maken door intermezzo's van heldere kleuren. Wim de Haan koos voor kleuren die zijn werkvermogen gaven om de verfijning te weerstaan en ontwikkelde een esthetiek die hem onderscheidt. Terugkijkend op de galmende afbeelding, zie ik de voorkant van de doeken bovenop de achterkant van andere schilderijen van de Haan. Opmerken hoe de zware objecten die aan de voorkant langzaam veranderen het vlakke oppervlak. Ik ga een paar stappen terug om alleen op te merken: de verandering in expressie, de zoektocht naar een palet, de lijnen steeds delicaat, een verhaal veranderen in abstractie, de langzame samenvoeging in een verenigde heelheid.

Het bestuderen van een kunstenaarsoeuvre als geheel is integraal onderdeel van het betreden van een artistieke praktijk. Oscillerend tussen het bestuderen van details en het observeren van de samenstelling van meerdere werken voor mij, merk ik dat de lijnen van zijn tekeningen treuzelen midden van de dikke verf, aarde mengsel en assemblages. Soms over de verf heen gelegd en soms erin geëtst, roeren de lijnen de rust van de verf. Zijn tekeningen onthullen ongeheesterde lijnstructuren, continue studies van de intuïtieve toepassing van de pen en inkt op papier. Balanceren tussen de handeling van het maken en zijn, de delicate lijnen in zijn tekeningen ontvouwen intense processes van kalmerende chaos. Ik realiseer me dat terwijl Wim de Haan in zijn carrière via verschillende media werkte, tekenen een essentieel onderdeel van zijn werk bleef. Was het omdat tekenen de tijd in zijn stilte omvat? Een tekening initieert een erkenning met het moment van kijken, een terugkeer naar een verleden moment, een mogelijkheid om die ruimte herhaaldelijk te bewonen.

Hoewel het werk van de Haan een geleefde tijd weerspiegelt, kan zijn werk niet worden gezien als gefragmenteerde aandenkens uit het verleden. Het oeuvre van Wim de Haan is continue meditatie van een geleefde tijd en de werken zijn niet-lineaire sequenties die hetzelfde verleden weerspiegelen. Herkauwen op eerdere afleveringen uit zijn leven die diep beïnvloed de manier waarop hij later benaderd wordt, zijn inzet om verder te gaan dan dat zijn werk uitsluit van steeds autobiografisch. In plaats daarvan krijgen de werken betekenis van de spanning die de Haan uit het verleden heeft gecreëerd en die overtreft. Daarbij is zijn oeuvre een getuigenis van ervaringen uit de verleden geleefde tijd die niet buigen onder het gewicht of voormalige ontmoetingen.

Juist het moment van het nooit volledig onthulde verhaal in het oeuvre van De Haan laat zijn werken in een seizoen wachten tegen. Een liminale ruimte waarin de kijker de werken in stilte kan herkennen. In deze proximity, door te mediteren op de volheid van de materialen, wordt een kijker zich bewust van de persoonlijke ervaringen en creëert zo een verbinding met de denkprocessen van de kunstenaar.

Opzettelijk vergat ik de twee woorden te noemen die ik ooit ontdekte tijdens het maken van een nieuwe taal en die mij vergezelden tijdens het schrijven. Om dezelfde reden heb ik in deze tekst besloten om alle biografische verwijzingen voor Wim de Haanweg te laten. Soms tijdelijke nauwkeurigheid beperkt een kijker of lezer van intuïtief entering een artistieke praktijk. Het is waar dat als ik de kleine steen zou beschrijven die ik twee zomers geleden uit een rivier nam, het erg moeilijk zou zijn om over zijn rondingen te praten zonder het stromende water en de aanwezigheid van andere stenen te noemen. Het is waar dat als ik zou beschrijven dat ik zou falen in het geven van een nauwkeurige weergave als de steen is gevormd zonder vooroordelen. Zowel de steen als de werken kunnen misschien leeg zijn van een apart zelf, maar ze worden nooit op zichzelf. Hun steeds worden rust in coëxistentie met alles wat hen omringt.

Anastasia Pandilovska (Anastasia Pandilovska)

19.01.2020